نخستین گام خودشناسی: شناخت احساسات

این مقاله به قلم استاد امیر محمدی و با تکیه بر منابع علمی برای کمک به شما نوشته شده است.

متاسفانه بسیاری از ما احساسات واقعی خودمان را نمیشناسیم و هیچ کجا در دوران زندگی هم هیچکسی آن ها را به ما نیاموخته است، و‌دقیقا به همین دلیل است که به صورت مداوم دچار اختلالات احساسی میشویم و شیرینی زندگی ما به تلخی و تاریکی فرو میرود.

حقیقت اینست وقتی از کسی راجع به انواع احساساتی که خودش تجربع میکند سوال کنی، در صادقانه ترین حالت ممکن پاسخی که به شما میدهد چند احساس کلی مثل خشم، غم، ترس و امثال این موارد است بدون اینکه حتی شناخت دقیقی از ماهیت و علت ایجاد آن ها داشته باشد!

حال من از شما سوالی میپرسم که قبل از ادامه مطالعه لطفا در آن بیاندیشید: «آیا خود مفهوم زندگی و ساختن زندگی خوب اصلا چیزی به جز جست و جوی احساس خوب است؟!»

با اندکی فکر عمیق به راحتی به این نتیجه میرسیم که ما تقریبا تمام نیات و افکار و اعمال برای یکی از این دو مورد است:

۱- فرار از احساسات بدی که داریم

۲- ساختن احساسات خوب!

ما روابط عالی میخواهیم، پول، خانه، ماشین، خانواده و …. ما تقریبا تمام این ها را میخواهیم که در واقع بتوانیم‌ به واسطه آن ها از زندگی لذت ببریم، یعنی اگر با خودتان صادق باشید هیچکدوم از این موارد را به صرف وجود خودشان نمیخواهیم و در واقع آن احساسی که در ما ایجاد میکند را میخواهیم.

میبینید؟! چقدر احساسات مهم هستند! و هیچ جای در مدارس و دانشگاه و جامعه به ما راجع به احساساتمان چیزی یاد نداده اند. آن ها مرتبا به ما ریاضیات و انتگرال گرفتن آموختند (که البته بجای خود خوب هستند) اما به ما نیاموختند که احساس ناراحتی و غم چیست و چگونه باید با آن مواجه شد!

مرتبا آموزش ها و مطالب متفاوتی میخوانیم در مورد اینکه چکونه هدفگذاری کنیم اما هرگز چیزی راجع به اینکه اصلا چرا هدف نیاز داریم (که در واقع رسیدن به آن احساس است) به ما نمیگویند!

مرتبا شبکه های اجتماعی با حرف ها و جملات انگیزشی به ما یاد میدهند که احساسات منفی خودمان را انکار کنیم، جملاتی مثل «پاشو»، «کم نیار»، «ناامید نشو»، «نترس» و …. و اینقدر این فرآیند را ادامه میدهند تا از ما افرادی موفق اما افسرده تولید شود، چرا که نادیده گرفتن احساسات منفی اصلا معادل نبودن آن ها نیست. مقدمه تمام موفقیت های درونی مواجهه با حقیقت تمام احساساتی که سال ها در وجودمان ساختیم است.

از کجا باید شروع کنیم؟!

اولین قدم شناختن دقیق احساسات است و دانستن ساختار آن ها که دقیقا در این نوشتار هم به دنبال همین هستیم. احساسات انسان به چندین نوع مختلف تقسیم می‌شوند که هرکدام از این احساسات واکنش‌هایی هستند که به‌صورت روانی و فیزیولوژیکی در افراد بروز پیدا می‌کنند. روان‌شناسان در طول زمان به دسته‌بندی‌های متعددی از احساسات رسیده‌اند. به‌طور کلی، احساسات به دو دسته احساسات اولیه و احساسات ثانویه تقسیم می‌شوند.

احساسات اولیه یا primary emotions

احساسات اولیه یا اساسی، احساساتی هستند که در فرهنگ‌های مختلف به‌صورت مشابهی تجربه می‌شوند و به نوعی، پایه‌ای‌ترین واکنش‌های احساسی در انسان محسوب می‌شوند. روان‌شناس معروف پل اکمن شش احساس اولیه را شناسایی کرد که به‌عنوان پایه احساسات انسانی شناخته می‌شوند:

شادی (Happiness): احساس خوشبختی، رضایت و سرخوشی

اندوه (Sadness): احساس غم، ناامیدی یا دلشکستگی

ترس (Fear): واکنش به تهدید یا خطر، به همراه واکنش‌های فیزیولوژیکی مانند افزایش ضربان قلب

خشم (Anger): احساس تحریک‌شدگی و خشم نسبت به کسی یا چیزی

تعجب (Surprise): واکنش به چیز غیرمنتظره، که می‌تواند مثبت یا منفی باشد

نفرت یا بیزاری (Disgust): واکنشی به چیزی که ناخوشایند یا زننده است، هم به لحاظ فیزیکی و هم احساسی

این شش احساس در فرهنگ‌های مختلف به‌طور مشابه تجربه می‌شوند و واکنش‌های فیزیکی و روانی مشترکی دارند. به همین دلیل، احساسات اولیه به‌عنوان جهانی‌ترین احساسات شناخته می‌شوند.

احساسات ثانویه یا secondary emotions

احساسات ثانویه، پیچیده‌تر از احساسات اولیه هستند و اغلب از ترکیب احساسات اولیه یا تحت تاثیر تجارب فردی و فرهنگی شکل می‌گیرند. این احساسات بیشتر به شرایط خاص یا روابط اجتماعی وابسته‌اند و شامل انواع گسترده‌ای از احساسات می‌شوند، مانند:

حسادت (Jealousy): ترکیبی از خشم، ترس از دست دادن و ناامنی.

گناه (Guilt): حس پشیمانی به دلیل اشتباه یا خطا.

شرم (Shame): احساس ناراحتی یا بی‌ارزشی به دلیل عدم تطابق با انتظارات.

غرور (Pride): احساس رضایت و افتخار به دلیل دستاورد یا رفتار مثبت.

احساسات عاشقانه (Romantic Feelings): ترکیبی از شادی، هیجان، و دلبستگی به فردی خاص.

ناامیدی (Disappointment): حس ناخوشایند از عدم تحقق انتظارات.

همدلی (Empathy): توانایی درک احساسات دیگران و ارتباط با آن‌ها.

این احساسات پیچیده‌ترند و نیازمند تفسیر و شناخت بیشتری هستند و معمولاً در نتیجه تجارب زندگی و تربیت فرهنگی شکل می‌گیرند.



احساسات اجتماعی یا Social Emotions

احساسات اجتماعی شامل احساساتی هستند که در رابطه با دیگران و در زمینه‌های اجتماعی به وجود می‌آیند و به روابط بین فردی بستگی دارند. برخی از این احساسات شامل موارد زیر هستند:

حس تعلق (Belonging): احساس تعلق به یک گروه یا جامعه.

حس وظیفه (Duty): حس تعهد به انجام مسئولیت‌ها و وظایف.

احترام (Respect): احساس ارزش و احترام به دیگران.

محبت (Affection): احساس دلبستگی و علاقه به دیگران.

احساسات اجتماعی به ایجاد روابط اجتماعی مستحکم کمک می‌کنند و نقش مهمی در سلامت روانی و رفاه فردی دارند.

احساسات مثبت و منفی

از نظر کیفی، احساسات به دو دسته مثبت و منفی نیز تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی معمولاً بر اساس اثر روانی و فیزیولوژیکی احساسات بر فرد انجام می‌شود:

احساسات مثبت (Positive Emotions): شادی، آرامش، عشق، رضایت و امید. این احساسات باعث افزایش رفاه و بهبود سلامت روانی می‌شوند.

احساسات منفی (Negative Emotions): خشم، ترس، اندوه، نفرت و ناامیدی. این احساسات اغلب باعث بروز اضطراب و استرس می‌شوند و به فرد فشار روانی وارد می‌کنند.

احساسات پیچیده یا ترکیبی (Complex Emotions)

احساسات ترکیبی شامل حالت‌هایی هستند که از ترکیب چندین احساس اولیه به وجود می‌آیند و به طور معمول پیچیده‌تر و گاه متناقض‌ترند:

حسادت و رقابت (Jealousy and Rivalry): ترکیبی از خشم و حسرت.

حس دوگانگی (Ambivalence): احساسی که همزمان می‌تواند شامل دو حس متفاوت مانند عشق و نفرت باشد.

نوستالژی (Nostalgia): ترکیبی از شادی و اندوه در به‌یادآوردن خاطرات گذشته.

جمع بندی

به‌طور کلی، انواع مختلف احساسات شناخته شده عبارتند از:

احساسات اولیه (مانند شادی، اندوه، خشم، ترس، تعجب، و نفرت) که در همه افراد و فرهنگ‌ها مشترک هستند.

احساسات ثانویه (مانند حسادت، گناه، غرور و شرم) که پیچیده‌تر و اغلب وابسته به تجربیات اجتماعی و فردی هستند.

احساسات اجتماعی که در روابط بین فردی و زمینه‌های اجتماعی نقش دارند.

احساسات مثبت و منفی که بر اساس تاثیرات روانی و فیزیولوژیکی آن‌ها تقسیم‌بندی می‌شوند.

احساسات ترکیبی که از ترکیب چندین احساس مختلف به وجود می‌آیند و اغلب پیچیده و چندلایه هستند.

این دسته‌بندی‌ها به ما کمک می‌کنند که احساسات خود را بهتر بشناسیم و درک کنیم که هر احساس چه تاثیراتی بر رفتار و روان ما دارد.

نحوه استفاده عملی از این نوشتار در زندگی روزمره

مغز انسان از نظر ساختار تکاملی به گونه ای است که همواره در مواجهه با محیط بیرون ابتدا احساس ایجاد میشود و سپس افکار شکل میگیرد. با دانستن این مطلب اهمیت شناختن احساساتی که مرتبا تجربه میکنیم بسیار بالاست چرا که عملا احساسات قدرت کنترل کامل منطق و خودآگاه ما را دارند و این در صورتی است که خودشات اثری موقتی دارند، یعنی در لحظه با ما کاری میکنند که به ظاهر تصمیمی درست میگیریم اما بعد از مدتی که احساس از بین رفت و خودآگاه ما از دام آن احساس رها شد تازه متوجه میشویم که چه اشتباهی کردیم و یا «کاش فلان کار رو نمیکردم!»، به اعتقاد من و البته تمامی عقلای دنیا اینکه شما مرتبا احساساتتان را ببینید و آن ها را شناسایی کنید نه تنها جز لاینفک از ساختن زندگی ایده آل است بلکه در واقع شاید بتوان گفت نخستین گام نیز باشد.

از امروز سعی کن که انواع احساساتی که در طی روز تجربه میکنی رو روی یک ورق یا نوت گوشیت در همان لحظه یادداشت کنی و این فرآیند را تکرار و تمرین کن تا جایی که عملکرد و تصمیم گیری هات کاملا مجزا از احساساتت شود.

امیدوارم از این نوشتار استفاده مفیدی بکنید و صمیمانه منتظر شنیدن نظرات و تجاربتان در بخش نظرات این نوشتار هستم.